Αθλιότητες του νεοελληνικού Αντισημιτισμού

Η ενοχή της Εκκλησίας, η ανάγκη για αυτοκριτική της

1) M.V.Farmakovsky ‘Θύματα των πογκρόμς’, από το » Ζωγραφική για το σπουδαστή Μιχαϊλοφ » της «Φιλολογικής και καλλιτεχνικής συλλογής»-Οδησσός-1906. 2) Πογκρόμ πλάι στην ελληνική εκκλησία, του λαϊκού ζωγράφου Βασίλι Βαχρένοφ (1847-1885)- Οδησσός 1871.

του Αναγνώστη Λασκαράτου
Γράφω αυτό το σημείωμα κάτω από την επίδραση της πρόσφατης αιματηρής επίθεσης με μπαλτάδες σε συναγωγή της Ιερουσαλήμ, όπου έχασαν τη ζωή τους τέσσερις άνθρωποι, ενώ τουλάχιστον οκτώ τραυματίστηκαν. Η Χαμάς και ο ισλαμικός Τζιχάντ χαιρέτισαν την επίθεση και η πρώτη απηύθυνε έκκληση για τη συνέχιση των επιχειρήσεων. Όμως ο Παλαιστίνιος πρόεδρος Μαχμούντ Αμπάς καταδίκασε την επίθεση. Αναζητώ μάταια κάποια καταδίκη και από την ελληνική Αριστερά, έστω από οίκτο για τους δυο νεκρούς αφιονισμένους Παλαιστινίους Ασασίνους και για τους υπόλοιπους, μεταξύ τους και αθώους, που θα πέσουν στο φαύλο κύκλο των ισραηλινών αντίποινων. Δεν βρίσκω τίποτα. Φέτος το Μάη η Ελλάδα συνελήφθη να είναι η πιο αντισημιτική χώρα της Ευρώπης Ο ‘Συνασπισμός Ενάντια στη Συκοφαντία’ (‘Anti-Defamation League’-ADL) έδωσε στη δημοσιότητα την παγκόσμια έρευνά του για τον αντισημιτισμό και η Ελλάδα, με ένα 69% των πολιτών της να ενστερνίζεται αντισημιτικές απόψεις, βρέθηκε στην ίδια θέση με τη Σαουδική Αραβία, πιο αντισημιτική ακόμη και από το Ιράν (56%) με σχεδόν διπλάσιο ποσοστό από τη δεύτερη πιο αντισημιτική χώρα της Ευρώπης, τη Γαλλία των Λεπέν (37%). Αναζητώντας τις ρίζες αυτής της ντροπής, θα βρούμε το Βλάχο αγύρτη μάντη Κοσμά Αιτωλό, που διακινούσε κάθε λογής συκοφαντίες κατά των Εβραίων, αλλά και τη συνολική στάση της Ανατολικής Εκκλησίας με μακρά αντισημιτική παράδοση που χάνεται στα βάθη του Βυζαντίου με κάθε μορφής αντισημιτικές αθλιότητες εκκλησιαστικών πατέρων και αυτοκρατόρων. Δεν αρκούν κάποιες μεμονωμένες όσο και πολυδιαφημισμένες πράξεις ελάχιστων μητροπολιτών στη διάρκεια της Κατοχής (Ζακύνθου Χρυσόστομου Δημητρίου, ενός γερμανομαθούς, πρώην παλαιοημερολογίτη, που κράτησε εξαιρετικά γενναία και αποτελεσματική στάση, ισχυριζόμενος μάλιστα πως είχε συνομιλήσει με το Χίτλερ το 1924 στο Μόναχο, του αμφιλεγόμενου Αθηνών Δαμασκηνού, του φιλο-ΕΑΜίτη Χαλκίδος Γρηγορίου, ή του πολύ σκληρόκαρδου αντικομμουνιστή Δημητριάδος Ιωακείμ) για να συγκαλύψουν το τεράστιο πρόβλημα, όπως θα το εκθέσουμε παρακάτω με συντομία. Η κρατική Εκκλησία κουβαλάει το ασήκωτο βάρος της εξουσιαστικής αντισημιτικής της παράδοσης, του αντισημιτισμού των Αγίων της όπως οι Κύριλλος Αλεξανδρείας, Ι.Χρυσόστομος, Νίκων της Σπάρτης και των λειτουργικών της κειμένων (στις ΗΠΑ ο αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος τα εξευγένισε), της λείπουν ολότελα η αρετή της αυτοκριτικής και η τόλμη της αναθεώρησης. Για τον σημερινό αντισημιτισμό φέρνουν ευθύνη και μεμονωμένοι παράγοντες της Αριστεράς αλλά και η σχεδόν σύσσωμη, δογματικά μονομερής και άκριτη στράτευση της παράταξης στο πλευρό όλων αδιακρίτως των Παλαιστινίων, χωρίς σαφή και επίμονη καταδίκη της εγκληματικής μεσαιωνικής συμμορίας Χαμάς, μια στάση που νομίζω ότι οφείλεται και στο γεγονός πως βρίσκει ευήκοον ους στην ελληνική κοινωνία, η οποία, ειδικά για τους Παλαιστίνιους, παραμερίζει τη νοσηρή ισλαμοφοβία της χάριν του νοσηρότερου αντισημιτισμού της.

Α.  Το ελληνικό πογκρόμ της Οδησσού (1821)
Η εκτέλεση του εγκάθετου της Υψηλής Πύλης πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄ με διαταγή του αφεντικού του και η ταφή του στην Οδησσό, δημιούργησε στην πόλη μια φήμη πως οι Εβραίοι είχαν ανάμιξη. Ρωμιοί ναυτικοί και πάροικοι, ακολουθούμενοι από ντόπιους Ορθόδοξους λεηλάτησαν εβραϊκά σπίτια, σταύλους και καταστήματα, δολοφονώντας 17 ανθρώπους και τραυματίζοντας πάνω από 50. Αυτό ήταν και το πρώτο από τα πολλά πογκρόμ στη Ρωσία και συμπτωματικά το μεθεπόμενο (1871) πάλι ξεκίνησε εξ αιτίας  (και πλησίον) του ναού των Γραικών στην ίδια πόλη. Οι Εβραίοι συκοφαντήθηκαν πως έκλεψαν ένα Σταυρό από το φράχτη του ναού. Ο Σταυρός βρέθηκε αργότερα μέσα στην εκκλησία αλλά στο μεταξύ το πογκρόμ είχε εξαπλωθεί σε όλη την πόλη και κράτησε τρεις μέρες. Πογκρόμ έγιναν στη Οδησσό και στα 1859, 1881, 1886 και 1905 (Herlihy Patricia. Odessa: A History, 1794-1914. Harvard Ukrainian Research Inst. Monographs Ser. Cambridge: Harvard UP, 1986).

Β. «Η σφαγή των Εβραίων στο Βραχώρι το 1821: Μια άγνωστη ιστορία η οποία έχει τεχνηέντως κρυφτεί από την επίσημη ιστορία ….Οι ευκατάστατοι Τούρκοι και οι αξιωματούχοι που ήταν η πλειοψηφία στην κοινότητα του Βραχωρίου, σώθηκαν φυγαδευόμενοι ανταλλάσσοντας τη ζωή τους, είτε με χρήματα είτε με την «αξία» του τίτλου τους. Πιθανότατα, μαζί τους να σώθηκαν και ελάχιστοι πλούσιοι Εβραίοι (κάποιοι αναφέρουν έναν). Οι υπόλοιποι, όλη η εβραϊκή κοινότητα και οι λίγοι φτωχοί Τούρκοι αιχμάλωτοι σφαγιάστηκαν ολωσδιόλου, από τις αιμοδιψείς εξαγριωμένες ομάδες των ‘νικητών’. ….Τους έσφαξαν όλους. Άνδρες, γυναίκες, γέρους, παιδιά. …. Ήταν η εποχή όπου οι Αρβανίτες έμποροι μπήκαν δυναμικά στο εμπόριο των παζαριών που έως τότε

Οπλοφόροι ετοιμάζονται για το κάψιμο του Ιούδα. Τζαφέραγα Αργολίδας (Ασίνη), Πάσχα 1972-φωτ. ‘Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης Ιστορίας και Πολιτισμού’.

ήταν ένας χώρος Εβραϊκός. Οι Εβραίοι είχαν την αποκλειστικότητα στη διοργάνωση των παζαριών, πατροπαράδοτα ως οι πρωτοπόροι έμποροι της περιοχής. ….Ο μοναδικός τρόπος για τους Ηπειρώτες εμπόρους να το πετύχουν αυτό ήταν να δημιουργήσουν τα δικά τους χριστιανικά παζάρια, αφού η πλειοψηφία του πληθυσμού ήταν χριστιανοί. Έτσι, η προπαγάνδα (την οποία ουσιαστικά στήριξε ο Κοσμάς ο Αιτωλός) ενάντια στους Εβραίους, πήρε θρησκευτικό χαρακτήρα οπότε και τον ανάλογο φανατισμό. Μέσα σε έναν σχεδόν αιώνα (1750-1820) καλλιεργήθηκε η προκατάληψη και η δαιμονολογία, που οδήγησε σε σφαγές σαν αυτή του Βραχωρίου. Οι Αρβανίτες έμποροι χρηματοδότησαν τον Κοσμά και γύρω από τα κηρύγματά του έστησαν σιγά-σιγά τα χριστιανικά παζάρια ημέρα Σάββατο που ήταν και η αιχμή της αντιεβραϊκής προπαγάνδας (τα εβραϊκά παζάρια γίνονταν μόνο Κυριακή). Ο Κοσμάς για να κατορθώσει να μετατρέψει την ημέρα των παζαριών από Κυριακή σε Σάββατο, άρθρωσε τον πλέον καταγγελτικό και υβριστικό αντιεβραϊκό λόγο. Στο Βραχώρι έμεινε και κήρυξε από το 1759 έως το 1762. Έφυγε και ξαναγύρισε το 1775 όπου έφτιαξε ένα από τα δυσδιάκριτων ρόλων σχολεία του. ‘Σφάζει ο Εβραίος εν πρόβατον και το μισό το εμπροσθινόν το κρατεί δια λόγου του και το πισινό το μουτζώνει και το πωλεί στους χριστιανούς για να τους μαγαρίσει…Πώς το βαστά η καρδιά σας να αγοράζετε από Εβραίους πραμάτειες; Και τα άσπρα ύστερα να τα ξοδεύουν δια να σύρουν κανένα χριστιανόπουλον να το σφάξουν να πάρουν το αίμα του και με κείνο να κοινωνούν; Λοιπόν χριστιανοί μου μην αγοράζετε τίποτε απ’ αυτούς’. …Ο μαθητής του Κοσμά Σάπφειρος Χριστοδουλίδης αναφέρει: ‘.. Ο ιερός Κοσμάς επήγεν πάλιν εις τα Ιωάννινα, και πρώτον μεν εκατάπεισε τους χριστιανούς να μεταβάλουν το κοινόν παζάρι από την Κυριακήν εις το Σάββατον, το οποίον τους επροξένησε (στους Εβραίους) μεγίστην φθοράν’.

Γ. Ρόδος, Μάρτης του 1840: Διωγμός των Εβραίων του νησιού. Κατηγορούνται χωρίς αποδείξεις για συκοφαντία αίματος. Ξεκινάει πογκρόμ σε βάρος τους, μέχρι που το παιδί που υποτίθεται ότι είχε δολοφονηθεί το Φλεβάρη, βρέθηκε ζωντανό στη Σύρο. Στην ουσία πρόκειται για συνέχεια του πογκρόμ της Δαμασκού, που προηγήθηκε την ίδια χρονιά. Η Οθωμανική εξουσία, σπάζοντας την παραδοσιακή της απόσταση από αυτού του τύπου τις συκοφαντίες, παρασύρθηκε από τον ελληνορθόδοξο όχλο που διψούσε για αίμα και υπέβαλε σε βασανιστήρια πολλούς Εβραίους, που εξαναγκάστηκαν έτσι σε ψεύτικες ομολογίες. Η εβραϊκή συνοικία απομονώθηκε και υπέστη τα πάνδεινα για 12 ημέρες. Τον Ιούλιο η αθωότητα των Εβραίων είχε αποδειχθεί. Το Νοέμβρη ο Σουλτάνος εξέδωσε φιρμάνι παραδοχής του λάθους (Poliakov Leon. The History of Anti-Semitism. Volume I: From the Time of Christ to the Court Jews. transl. by Richard Howard. University of Pennsylvania Press: Philadelphia, 2003).

Δ. Αθήνα 1849: Η υπόθεση Πατσίφικο…. «.. ‘Από τη Μεγάλη Τετάρτη», γράφει ο Βρατσάνος, «ο γενναίος λαός της πρωτευούσης ήρχισε να εκδηλώνει τη φιλοπόλεμη ψυχή του! Μπαμ! Μπουμ!… Ο υπουργός των Εκκλησιαστικών κάλεσε στο γραφείο του τον Μητροπολίτη και όλους τους παπάδες και τους έδωσε κι αυτός αυστηρές διαταγές  να συστήσουν στους ενορίτες τους να μην πυροβολούν. … ένα από τα πασχαλινά έθιμα που τελούνταν στην Αθήνα ήταν το «κάψιμο του Ιούδα». … Λεφούσι ξεκίνησαν οι πιστοί για την ‘Αγάπη’. Η εκκλησία των Ταξιαρχών  γέμισε. Η πλατεία της ολόγυρα μαύριζε. ..Το οργισμένο πλήθος .. κατευθύνθηκε στο σπίτι του Πατσίφικο. Αυτός μπροστά στον κίνδυνο να λιντσαριστεί από τον όχλο μαζί με τις δυο κόρες του κατέφυγε στη σοφίτα του σπιτιού του και κλειδαμπαρώθηκε. Οι επιδρομείς ό,τι έβρισκαν το κατέστρεφαν. Από τα παράθυρα πετούσαν στο δρόμο στρώματα, ρούχα και έπιπλα. Λίγο πριν σπάσουν την πόρτα της σοφίτας, έφθασε πολυάριθμη στρατιωτική δύναμη και έσωσε τον Πατσίφικο και τις θυγατέρες του. Τότε τα πλήθη ξεχύθηκαν στα σοκάκια ..που ήταν η συνοικία των Εβραίων… ο ναύαρχος Πάρκερ, .. εφάρμοσε γενικό αποκλεισμό του εμπορικού ναυτικού της Ελλάδας, επιτείνοντας τα πιεστικά μέτρα που είχαν για λίγες μέρες αρθεί…».

Ε. 1891: Κέρκυρα, Ζάκυνθος, Λευκάδα. Η δολοφονημένη από άγνωστους Κερκυραία Εβραιοπούλα Ρουμπίνα Σάρντα, παρουσιάζεται ως Χριστιανή που οι Οβριοί της ήπιαν το αίμα. Πογκρόμ, λεηλασίες, ξυλοδαρμοί. Πενήντα νεκροί δεκάδες τραυματίες. Φυγή Εβραίων στο εξωτερικό. Διεθνής συγκίνηση-Διπλωματικό επεισόδιο με τη Μ.Βρετανία. Έκτροπα και στη Ζάκυνθο τη Μ.Παρασκευή με 5 νεκρούς, λεηλασίες, βανδαλισμούς και αυτοεξορίες. Περιορισμός των Εβραίων της Λευκάδας στο φρούριο για προστασία.

Στ΄. 1931, Θεσσαλονίκη  Το πογκρόμ του  Κάμπελ
«…Το επόμενο βράδυ στις 29 Ιουνίου περιπου 2000-3000 Έλληνες επιτίθενται στην εβραϊκη γειτονιά Κάμπελ όπου ζούσανε 220 εβραϊκές οικογένειες. Μέσα σε μια ώρα έντεκα εβραϊκά σπίτια , το εβραϊκό σχολείο, το εβραϊκό φαρμακείο, το σπίτι του ραβίνου και η συναγωγή καταστρέφονται από τους «αγανακτισμένους» έλληνες. Ταυτόχρονα το ίδιο βράδυ άλλοι έλληνες επιτίθενται στην εβραϊκή συνοικία 151 στην Κάτω Τούμπα και στην εβραϊκή συναγωγή στη Χαριλάου….».

Ζ΄. Κέρκυρα, Ναζιστική Κατοχή. «Η αλήθεια γιά το Κερκυραϊκό ολοκαύτωμα»-Βασίλης Άνθης (από το βιβλίο του «Ενα ταξίδι μια ζωή»): Όπου ο μητροπολίτης Κέρκυρας Μεθόδιος διαμαρτύρεται εγγράφως στο Νομάρχη γιατί δεν πήρε ο κλήρος ιερό μερίδιο από τη λαφυραγωγία σε βάρος των εβραϊκών εμπορικών καταστημάτων και αποθηκών του νησιού.

Η΄. «Το παρελθόν είναι μια ξένη χώρα: Εβραϊκοί τάφοι στο Πανόραμα» (Mayor Rishon, 4.7.2013-thess.gr): Όπου εκκλησίες, σπίτια, ιδρύματα στη Θεσσαλονίκη επωφελούνται από τη ναζιστική Κατοχή, συλούν τα εβραϊκά μνήματα και λεηλατούν μάρμαρα και επιγραφές.

Ελευθεροτυπία, (29. 10. 2009). ΡΕΝΑ ΜΟΛΧΟ: ΟΙ ΕΒΡΑΙΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ «Ένοχη σιωπή για την εξόντωση των Εβραίων» (ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ)
Ιστορικός, συγγραφέας, καθηγήτρια στο Πάντειο, διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου και βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών, η Ρένα Μόλχο επιχειρεί, να φωτίσει μια μάλλον σκοτεινή πτυχή της Ιστορίας της Ελλάδας και της γενέθλιας πόλης της, της Θεσσαλονίκης, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής…. Το ποσοστό της απώλειας των Εβραίων αλλά και η διαχείριση αυτού του θέματος είναι, κατά την άποψή μου, ο καθρέφτης της ελληνικής κοινωνίας. Υπό την έννοια ότι αν σώθηκε μόνο το 13% των Εβραίων, δηλαδή αν έχουμε ποσοστό απώλειας 87% στην Ελλάδα, αυτό είναι αρνητικό ως προς τη συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας, αυτών που μπορούσαν να βοηθήσουν και δεν το έκαναν. Στη Θεσσαλονίκη το νούμερο απώλειας των Εβραίων είναι 96%, που είναι 4 μονάδες υψηλότερο και από το Βερολίνο! Δηλαδή μέσα στη «φωλιά του λύκου» ήταν μικρότερο το ποσοστό απώλειας απ’ ό,τι εδώ….

Θεωρείτε ότι υπάρχει αντισημιτισμός στην Ελλάδα του 21ου αιώνα;
«Βεβαίως και υπάρχει. Εντονότατος!».
Και πού οφείλεται;
«Κατ’ αρχήν στο ότι η Ελλάδα δεν είναι ακόμη κοσμικό κράτος. Κανείς δεν τολμά ν’ αγγίξει τον θεσμό της Εκκλησίας, ο οποίος είναι αναμεμιγμένος στην κρατική πολιτική.…»

Επίλογος:
ΣΥΜΠΟΣΙΟ…ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ. ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ, 17-18/1/2014 «Εκκλησία και αντισημιτισμός στον 20ο αι. Ομιλητής: Ζουμπουλάκης Σταύρος: «Η εισήγηση θα τεκμηριώσει με συντομία τον Ορθόδοξο εκκλησιαστικό αντισημιτισμό του εικοστού αιώνα, παίρνοντας ως αφετηρία την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία (1933). Θα παρουσιάσει κατόπιν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, κυρίως όμως θα προσπαθήσει να εξηγήσει την επιμονή του και μετά τη γενοκτονία των Εβραίων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Για ποιους λόγους η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος δεν έχει κάνει μέχρι σήμερα αυτό που έκαναν μεταπολεμικά η Καθολική και οι προτεσταντικές Εκκλησίες σχετικά με τον αντισημιτισμό; Πού οφείλεται η διάρκεια μέχρι σήμερα του Ορθόδοξου αντισημιτισμού;».

Διευκρίνιση:
Τις υβριστικές αντισημιτικές δηλώσεις του μητροπολίτη Χρήστου Μεντζελόπουλου και διαφόρων άλλων κληρικών (Θανάση Λενή του Αιγίου κλπ), τη διακίνηση των πλαστών «Πρωτόκολλων των Σοφών της Σιών» από απατεώνες Ρωμιούς ρασοφόρους και Νεοναζί, τις αντισημιτικές γελοιότητες του ευσεβή πατριώτη υπόδικου Καρατζαφέρη, κλπ θεωρώ ως εμπίπτουσες στην αρμοδιότητα της Ψυχιατρικής ή των γελοιογράφων και απόλυτα ανάξιες οποιασδήποτε μνείας.