[βιβλίο] Η βία

[Το τέλος της ελληνικής εξαίρεσης. Η ιδεολογική συνιστώσα της βίας. Αναζητώντας την εξιλέωση. Μια βία όχι και τόσο πολιτική. Ισοδύναμοι κίνδυνοι/Ξένια Κουναλάκη, Πάσχος Μανδραβέλης, Μιχάλης Μητσός, Τζίνα Μοσχολιού, Τάσος Παππάς /εκδόσεις Πόλις, 2012/182 σελ.]

Φωτιές, σπασμένες βιτρίνες και μεγάλες ζημιές στο κέντρο της Αθήνας/28.6.2011 iefimerida.gr

Η Ξένια Κουναλάκη γράφει για τα αίτια ανόδου της Χρυσής Αυγής, τη συζήτηση περί απαγόρευσης του κόμματος, τη θεωρία των άκρων και την ανάγκη να γίνει μόδα ο αντιφασισμός.
Ο Πάσχος Μανδραβέλης γράφει για την ιδεολογική συνιστώσα της βίας και πώς αμβλύνθηκαν τα δημοκρατικά αντανακλαστικά της κοινωνίας από τη διάχυτη ανομία, κατάληξη της οποίας είναι οι βιαιοπραγίες.
Ο Μιχάλης Μητσός διερωτάται μήπως τα στοιχεία που λείπουν από την ελληνική κοινωνία, για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το πρόβλημα της βίας, είναι η συγγνώμη, η εξιλέωση και η κάθαρση.
Η Τζίνα Μοσχολιού γράφει για τις βίαιες εξεγέρσεις των τελευταίων ετών, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και το hate speech, κι αναρωτιέται αν είναι πολιτική η διάχυτη βία που παρατηρείται σήμερα στην ελληνική κοινωνία.
Ο Τάσος Παππάς γράφει για τη θεωρία των άκρων, τη σχέση της Αριστεράς με τη βία, και τους ισοδύναμους κινδύνους.

*
Η κρίση του βιβλίου από τον
©Θανάση Γιαλκέτση στην Εφημ. τ. Συντακτών

Η έξαρση της βίας είναι αναμφίβολα ένα σύμπτωμα της βαθιάς οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης που ζούμε τα τελευταία χρόνια. Η οικονομική χρεοκοπία συνοδεύεται από δραματική πτώση του βιοτικού επιπέδου, μαζική αύξηση της φτώχειας και της ανεργίας, λαϊκή οργή και αγανάκτηση για τις άδικες και ατελέσφορες πολιτικές μονόπλευρης λιτότητας, απαξίωση της πολιτικής και των πολιτικών, κορύφωση της κοινωνικής έντασης με ορατό τον κίνδυνο βαθμιαίας διολίσθησης σε έναν ανελέητο πόλεμο όλων εναντίον όλων.

Εκτός όμως από αυτές τις πρόδηλες κοινωνικοοικονομικές αιτίες, το φαινόμενο της πολιτικής βίας το τροφοδοτούν και άλλες πηγές και ρεύματα που προϋπήρχαν της κρίσης. Η χρήση της βίας ως μέσου πολιτικής πάλης έχει άλλωστε μακρά προϊστορία στον τόπο μας, που γνώρισε αυταρχικά και δικτατορικά καθεστώτα και έναν αιματηρό και αδελφοκτόνο εμφύλιο πόλεμο. Η πολιτική βία των τελευταίων χρόνων παρουσιάζει, ωστόσο, ορισμένα πρωτόγνωρα και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και συναντάει απρόσμενη και ανησυχητική επιδοκιμασία.

Αυτές τις νέες μορφές βίας αναλύουν και ερμηνεύουν πέντε γνωστοί δημοσιογράφοι στα κείμενα που συγκεντρώνει η παρούσα έκδοση. Κοινή αφετηριακή παραδοχή, από την οποία εκκινούν και εμπνέονται οι αναλύσεις τους, είναι η ιδέα ότι σε συνθήκες δημοκρατίας δεν δικαιολογείται η πολιτική χρήση της βίας. Η δημοκρατία και οι θεσμοί της θεμελιώνονται πάνω στην άρνηση και την απόρριψη της βίας. Η δημοκρατική μέθοδος είναι πάνω απ’ όλα μια ειρηνική μέθοδος, μια μέθοδος που αποκλείει τη χρήση βίας στον πολιτικό ανταγωνισμό.

Οι τυπικοί κανόνες της δημοκρατίας –που τόσο συχνά χλευάστηκαν από τους θιασώτες ολοκληρωτικών ιδεολογιών- εισήγαγαν για πρώτη φορά στην Ιστορία πολιτικές ρυθμίσεις και τρόπους συμβίωσης που είχαν στόχο τους την επίλυση των κοινωνικών και πολιτικών συγκρούσεων χωρίς τη χρήση βίας. Μια άλλη κοινή θέση στην οποία συγκλίνουν οι συγγραφείς είναι το ότι δεν πρέπει να θεωρούμε όλες τις μορφές βίας ίδιες και εξίσου καταδικαστέες από ηθική και πολιτική άποψη.

Δεν μπορούμε βέβαια να ταυτίζουμε και να εξισώνουμε τη συμβολική βία που εκδηλώνεται με παράνομες μεν αλλά κατά βάση ειρηνικές πράξεις (λ.χ. καταλήψεις κτιρίων) ή τις αυθόρμητες εκρήξεις βίας, που ξεσπούν ως αντίδραση σε μια κραυγαλέα αδικία, με τις πιο επιθετικές μορφές βίας που απειλούν ευθέως και σκόπιμα την αξία της ανθρώπινης ζωής. Δεν πρέπει επομένως να ταυτίζουμε ή να εξισώνουμε το φονικό κυνήγι του μετανάστη, που έχει εξαπολύσει η ρατσιστική Ακροδεξιά, με τη βία των κουκουλοφόρων του «αντιεξουσιαστικού» χώρου που σπάνε βιτρίνες ή συγκρούονται με την Αστυνομία.

Μια τέτοια ταύτιση –σημειώνει η Ξένια Κουναλάκη- θα οδηγούσε σε ένα σχετικισμό, ο οποίος καταλήγει να νομιμοποιεί τη βία της Χρυσής Αυγής. Το ότι η ακροδεξιά ρατσιστική βία έχει ποιοτικά διαφορετικά χαρακτηριστικά και μεγαλύτερη ηθικοπολιτική απαξία δεν σημαίνει βέβαια –τονίζει ο Μιχάλης Μητσός- ότι η άλλη βία, η «ακροαριστερή», είναι μια βία νόμιμη, «καλή» ή δικαιολογημένη, επειδή αποτελεί απάντηση στη βία του «συστήματος».

Εξάλλου, ο πιο συνηθισμένος τρόπος δικαιολόγησης της βίας είναι το να ισχυριζόμαστε ότι η δική μας βία είναι μιαν απάντηση στη βία των άλλων. Η εναλλακτική λύση στη βία που δικαιολογείται ως «αντίσταση στην καταπίεση» είναι το δημοκρατικό κράτος δικαίου, ένα από τα θεμελιώδη γνωρίσματα του οποίου είναι και η συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στην αντίσταση. Οι συγγραφείς αυτού του βιβλίου συμφωνούν στην αντίκρουση και την απόρριψη της θεωρίας των δύο άκρων, η οποία σε ορισμένες «ακραίες» παραλλαγές της φτάνει ώς το σημείο να ταυτίζει τη Χρυσή Αυγή με τον ΣΥΡΙΖΑ. Δίνουν όμως διαφορετικές απαντήσεις στο ερώτημα αν και σε ποιο βαθμό η ανομία και η βία που στηρίζει ή ανέχεται μια ορισμένη Ακροαριστερά συντελεί στην κοινωνική αποδοχή και νομιμοποίηση της ακροδεξιάς βίας.

Ο Πάσχος Μανδραβέλης υπογραμμίζει τις ευθύνες της Αριστεράς για τη διάδοση των φαινομένων βίας και τη διάβρωση του πλαισίου της δημοκρατικής νομιμότητας. Σημειώνει, επίσης, ότι τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί συνήθως ένα τμήμα της Αριστεράς για να δικαιολογεί την ανομία ή βίαιες ενέργειες καταδεικνύουν ότι δεν έχει ακόμα ξεκαθαρίσει τους ιδεολογικούς λογαριασμούς του με την παράδοση της «επαναστατικής βίας» και επομένως δεν έχει αφομοιώσει πλήρως τον πολιτισμό της δημοκρατίας.

Ο Τάσος Παππάς δεν παραγνωρίζει το μερίδιο ευθύνης εκείνου του τμήματος της Αριστεράς που υιοθέτησε εμπρηστική και διχαστική ρητορική και μπέρδεψε τον μαχητικό ακτιβισμό με ακραίες ανομικές και παραβατικές συμπεριφορές. Υποστηρίζει, ωστόσο, ότι όσοι ενοχοποιούν την Αριστερά για την άνοδο της Ακρας Δεξιάς υποβαθμίζουν εσκεμμένα τις δραματικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης και της «θεραπείας σοκ» στην οποία υποβάλλεται η ελληνική κοινωνία με τα γνωστά αποτελέσματα.

*

Για το βιβλίο έγραψαν επίσης:

• Ανδρέας Πετρουλάκης, Η κυρία χάνει πάντα, http://www.protagon.gr, 7.3.2013
• Ηλίας Μαγκλίνης, Η μυθοποίηση του περιθωρίου, «Η Καθημερινή»/ «Τέχνες και Γράμματα», 3.3.2013
• Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, Η βία. Συλλογή κειμένων 5 δημοσιογράφων, http://bibliotheque.gr, 10.2.2013
• Γιώργος Σιακαντάρης, Η βία εναντίον της Δημοκρατίας, «The Books’ Journal», τχ. 27, Ιανουάριος 2013
• Ανταίος Χρυσοστομίδης, Βιβλία για τις γιορτές (2), «Η Αυγή», 23.12.2012
• Δημήτρης Μανιάτης, Στη δίνη των προβλημάτων του καιρού μας, «Τα Νέα»/ «Βιβλιοδρόμιο», 15.12.2012