Μητρ. Σεραφείμ και Ορθόδοξος φονταμενταλισμός

Νέα αναθέματα, παλαιά ερωτήματα 

»Από τον ΣΤΑΥΡΟ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗ στην ARB

 Την Α΄ Κυριακή των Νηστειών, που έχει καθιερωθεί από τον 9ο αιώνα ως Κυριακή της Ορθοδοξίας, εορτάζεται η αναστήλωση των εικόνων. Ένα από τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του τυπικού της ημέρας αποτελεί η ανάγνωση ελάχιστων αποσπασμάτων του Συνοδικού της Ορθοδοξίας, ενός ιδιόμορφου και πολύ σημαντικού κειμένου, που θα βρει την τελική διαμόρφωσή του τον 14ο αιώνα.[i]

Ένα από τα στοιχεία που περιέχει το Συνοδικόν είναι τα αναθέματα κατά πατριαρχών, επισκόπων, μοναχών, βασιλέων και άλλων, που θεωρούνται εχθροί της ορθής πίστης. Επί δεκαετίες τώρα στους ναούς της Ελλάδος δεν διαβάζονται πια κατά την ημέρα αυτή τα αναθέματα, αλλά αναπέμπεται μόνο το «αιωνία η μνήμη» υπέρ των προμάχων της Ορθοδοξίας. Εξαίρεση αποτελούν οι παλαιοημερολογίτες και κάποιοι νεοφανείς φονταμενταλιστές. Ο μητροπολίτης Πειραιώς ανήκει σε αυτήν την κατηγορία και διάβασε –μόνος επίσκοπος, υποθέτω, της ελλαδικής Εκκλησίας– και μερικά αναθέματα, από τον Άρειο ώς τον Βαρλαάμ και τον Ακίνδυνο. Δεν αρκέστηκε όμως σε αυτά, που υπάρχουν εν πάση περιπτώσει και στο βιβλίο του Τριωδίου, αλλά πρόσθεσε και δικά του:

– Τω κανονικώς ανυποστάτω και εκπεσόντι αιρεσιάρχη Πάπα και Πατριάρχη Παλαιάς Ρώμης Βενεδίκτω τω 16ω και τοις αυτώ κοινωνούσι, ανάθεμα.

– Τοις Μαρτίνω Λουθήρω, Ιωάννη Καλβίνω, Ουρλίχω Σβιγλίω και Ερρίκω τω Ογδόω δυσεβεί βασιλεί και τοις συν αυτοίς συγκροτήσασι τας αιρετικάς παραφυάδας της Διαμαρτυρήσεως, ανάθεμα.

– Τοις αρνουμένοις και καθυβρίζουσι την Παναγίαν, Ομοούσιον, Αδιαίρετον και Ζωοποιόν Τριάδα, Ραββίνοις του Ιουδαϊσμού, Ισλαμισταίς και μέλεσι της ανωνύμου φυλλαδικής Εταιρίας Σκοπιά του Πύργου, των Μαρτύρων του Ιεχωβά, ανάθεμα.

– Τοις αρνουμένοις τας Αγίας τετάρτην, πέμπτην, έκτην και εβδόμην Οικουμενικάς Συνόδους Μονοφυσίταις, Μονοθελήταις και Μονοενεργήταις, ανάθεμα.

– Τοις κηρύσσουσι και διδάσκουσι την παναίρεσιν του Διαχριστιανικού και Διαθρησκειακού Συγκρητιστικού Οικουμενισμού, ανάθεμα.

Κάθε ανάθεμα που εκφωνούσε ο δεσπότης ο χορός κατά την τάξιν το επαναλάμβανε τρις.

Από πού να αρχίσει τώρα και πού να τελειώσει κανείς; Όποιος μάλιστα δει και το σχετικό βίντεο (http://tiny.cc/0x9rbw), το οποίο κυκλοφορεί ευρέως στο διαδίκτυο, θα τα χάσει ακόμη περισσότερο –άλλο να σου λένε και άλλο να βλέπεις–, δεν θα ξέρει κυριολεκτικά πού βρίσκεται, αν δηλαδή βρίσκεται σε μια χώρα της Ευρώπης του 2012 ή μήπως στο Ιράν, τη Σαουδική Αραβία και, πιθανότερο, στο Πακιστάν.

Τι νόημα έχει να αναθεματίζεις και να αποκόπτεις από το σώμα της Εκκλησίας ανθρώπους, εκατομμύρια ανθρώπους, που ούτε ήταν ποτέ ούτε είναι σήμερα ούτε θέλουν να είναι μέλη της; Η γελοιότητα είναι πρόδηλη. Είναι σαν να διαγράφεις συλλήβδην από ένα δικηγορικό σύλλογο ανθρώπους που δεν είναι δικηγόροι ή να αποκλείεις από αθλητικές διοργανώσεις ανθρώπους που δεν είναι αθλητές. Την ίδια ακριβώς σημασία έχει ο αναθεματισμός, η καταδίκη και η αποκοπή από την Εκκλησία Εβραίων και μουσουλμάνων – γιατί όχι και ινδουιστών, βουδιστών, σιντοϊστών, ταοϊστών και άλλων ων ουκ έστιν αριθμός; Από την άλλη, αντιλαμβάνεται ο μητροπολίτης Πειραιώς τι σημαίνει η λέξη Συνοδικόν, στο πλαίσιο του οποίου ενέταξε τα δικά του αναθέματα; Ποια Σύνοδος, θέλω να πω, αναθεμάτισε τον πάπα Βενέδικτο ΙΣΤ΄ και δεν το πήραμε είδηση; Στην προκειμένη μάλιστα περίπτωση, ισχύει το αντίστροφο: τα ιστορικά αναθέματα μεταξύ Ορθόδοξης και Καθολικής Εκκλησίας έχουν αρθεί από τον Δεκέμβριο του 1965, με πρωτοβουλία του πατριάρχη Αθηναγόρα και του πάπα Παύλου ΣΤ΄.

Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που ο Σεραφείμ κηρύττει δημόσια τη μισαλλοδοξία, ούτε θα είναι ασφαλώς η τελευταία, όσο μένει ή τον αφήνουν στη θέση του. Όρεξη να ’χεις να ασχολείσαι. Ένα από τα τελευταία δείγματα, η μήνυση κατά του Καθολικού αρχιεπισκόπου Αθηνών, της διευθύντριας του σχολείου Ζαν ντ’ Αρκ και ενός καθολικού ιερέα, επειδή κατά την έναρξη του τρέχοντος σχολικού έτους τελέστηκε αγιασμός στο σχολείο, γεγονός που «αμβλύνει την Ορθόδοξον αυτοσυνειδησίαν των μικρών ευπλάστων μαθητών», καθώς στο σχολείο φοιτούν και Ορθόδοξοι μαθητές – ενώ όταν συμβαίνει το αντίστροφο, δηλαδή τελείται αγιασμός στα σχολεία από Ορθόδοξο ιερέα δεν αμβλύνεται η αυτοσυνειδησία των καθολικών, μουσουλμάνων, Εβραίων ή άθεων μαθητών.

Το θέμα μας παρακάτω δεν θα είναι ο Σεραφείμ και ο φονταμενταλισμός του –ο οποίος βρίσκει υποστηρικτές και μέσα στα πανεπιστήμια (!), ιδίως στη Θεολογική Σχολή της Θεσσαλονίκης– αλλά η στάση της Εκκλησίας απέναντί του. Ο Σεραφείμ είναι αυτός που είναι και λέει αυτά που λέει. Σημασία έχει τι κάνει ο αρχιεπίσκοπος της Εκκλησίας της Ελλάδος, τι κάνει η Ιεραρχία, τι κάνουν οι ιερείς.

Μπορεί οι περισσότεροι να νιώθουμε ανακούφιση που έχουμε απαλλαγεί από τις εξαλλοσύνες του Χριστόδουλου, δεν μπορεί όμως να νιώθουμε ικανοποιημένοι από την πολιτική της ακινησίας του Ιερώνυμου. Ο νυν αρχιεπίσκοπος δεν έχει ιδέες, δεν έχει θεολογία, δεν έχει όραμα, δεν έχει πρόγραμμα, εξαρχής δεν γνώριζε τι ήθελε να κάνει αν εκλεγόταν αρχιεπίσκοπος, ήθελε απλώς να πάρει τη ρεβάνς για την εκλογή που έχασε το 1998 και την οποία πίστευε ότι δικαιούτο. Δεν έχει ιδέα τι γίνεται σήμερα στον κόσμο και τι κάνουν οι άλλες Εκκλησίες για να αντιμετωπίσουν τη νέα πραγματικότητα και τις προκλήσεις της. Φτάνει να ακούσει κανείς τα κηρύγματά του: απροετοίμαστος πάντα, λέει τα ίδια και τα ίδια, συμπαθείς κουβεντούλες αγαθού γέροντα. Δεν δίνει μάχες, δεν συγκρούεται, υπόσχεται σε όλους, αφήνει τα πράγματα να πηγαίνουν από μόνα τους, αρκεί αυτός να ελέγχει την εκλογή των νέων μητροπολιτών. Κινείται δηλαδή στη γραμμή του αρχιεπισκόπου Σεραφείμ, του οποίου υπήρξε στενός συνεργάτης επί πολλά χρόνια: ένας ευγενής, αστικός σεραφειμισμός –κατ’ αντιδιαστολή προς το ορεσίβιο και λαϊκό στοιχείο του προκατόχου και δασκάλου του– είναι η αρχιεπισκοπική πολιτεία του. Με μια τέτοια πολιτική, είναι απολύτως αναμενόμενο να μην κάνει τίποτε ο αρχιεπίσκοπος έναντι του μητροπολίτη Πειραιώς, ακόμη και όταν αυτός διαπράττει κανονικά παραπτώματα, όπως η αναγνώριση (με επιστολή της 31.1.2011) ως κανονικού επισκόπου Ράσκας και Πριζρένης του Αρτεμίου, τον οποίο η Ιεραρχία της σερβικής Εκκλησίας –με την οποία η ελληνική διατηρεί κανονικές σχέσεις– έχει καθαιρέσει και επαναφέρει στην τάξη των μοναχών.[ii] Ας θυμίσω ακόμη ότι λίγες μέρες μετά τις τερατώδεις δηλώσεις του Σεραφείμ (Mega, 20.12.2010) ότι ο Χίτλερ ήταν όργανο του διεθνούς σιωνισμού και σκοπό είχε να πείσει τους Εβραίους να μεταβούν στην Παλαιστίνη και να συστήσουν εκεί τη νέα αυτοκρατορία, ο αρχιεπίσκοπος πήγε, κατά την εορτή των Θεοφανείων στον μητροπολιτικό ναό Πειραιώς και χοροστάτησε στη λειτουργία μαζί του. Όταν η εκκλησιαστική πολιτική είναι ισορροπίες και δοσοληψίες, ας μην περιμένει κανείς μια σαφή και σταθερή στάση απέναντι στον Σεραφείμ και σε ό,τι αυτός εκφράζει.

Παρόμοια και οι υπόλοιποι ιεράρχες δεν βγάζουν μιλιά, γιατί υπάρχει μια ιδιότυπη επισκοπική ομερτά και γιατί φοβούνται μην τους περιλάβουν τα φονταμενταλιστικά έντυπα και μπλογκς και αρχίζουν να τους βρίζουν και να τους συκοφαντούν. Πρυτανεύει δηλαδή η αρχή «ας μην μπλέκουμε». Η Δ.Ι.Σ. έστελνε στο αρχείο την υπόθεση του Αττικής Παντελεήμονος και δεν τον παρέπεμπε σε δίκη, παρά τις εις βάρος του αποφάσεις της ποινικής δικαιοσύνης, και θα καλέσει τώρα σε απολογία τον Σεραφείμ; Φαίνεται πιθανό;

Την ίδια και χειρότερη στάση τηρούν και οι πολιτικοί, ιδίως όσοι εκλέγονται στον Πειραιά, με πρώτο και καλύτερο ανάμεσά τους τον Κ. Αρβανιτόπουλο, βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας, ο οποίος εκτός από βουλευτής, είναι επίσης και αναπληρωτής υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων και καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Φέτος, κατά την εορτή των Τριών Ιεραρχών, σε εκδήλωση που πραγματοποίησε η Μητρόπολη Πειραιώς σε αίθουσα του Πανεπιστημίου Πειραιώς, όχι μόνο ήταν παρών και άκουγε σαν μαθητούδι την ομιλία του Σεραφείμ, αλλά τον συνεχάρη κιόλας δημόσια για τις άοκνες προσπάθειες που καταβάλλει για την παιδεία. Μπορεί τάχα να φανταστεί κανείς άνθρωπο με τις ίδιες ιδιότητες (υπουργός Παιδείας και καθηγητής πανεπιστημίου), σε μια χώρα της Δυτικής Ευρώπης, που να πηγαίνει να ακούει και να συγχαίρει έναν αντίστοιχο εκεί Σεραφείμ (αν υποτεθεί ότι θα έβρισκε έναν παρόμοιο); Κάνει βέβαια λάθος εκτίμηση ο κ. Αρβανιτόπουλος, αν νομίζει ότι ο Σεραφείμ ρίχνει νερό στον δικό του μύλο. Ο Σεραφείμ ρίχνει νερό στο μύλο της ακροδεξιάς. Οι οπαδοί της ξέρουν καλά να αναγνωρίζουν τους δικούς τους – αλλιώς δεν θα του ζητούσε συνέντευξη το υπερακροδεξιό περιοδικό Patria (τχ. 31, Ιαν-Φεβρ. 2012, σ. 26-29). Τώρα που έχει διαμορφωθεί ένας αστερισμός ακροδεξιών κομμάτων, τρία εκ των οποίων, όπως όλα δείχνουν, θα μπουν στη Βουλή, ο Σεραφείμ μπορεί να γίνει ο εκκλησιαστικός εκφραστής τους.

Αν από τον αρχιεπίσκοπο και τους επισκόπους δεν περιμένω τίποτε, εξακολουθώ να περιμένω μια αντίδραση εκ μέρους κάποιων ιερέων για τις μισαλλόδοξες, φανατικές και βαθιά αντιχριστιανικές δηλώσεις του Σεραφείμ (και άλλων τινών). Περιμένω μια κάποια συλλογική αντίδραση, εκ μέρους λίγων έστω ιερέων, απέναντι σε έναν εκκλησιαστικό λόγο που τους εκθέτει ενώπιον Θεού και ανθρώπων. Την περιμένω χρόνια, μα δεν την έχω δει ακόμη. Η σιωπή δεν είναι πάντοτε αρετή, τις περισσότερες φορές είναι δειλία. Γιατί να ακούγεται συλλογικά μόνο η φωνή των φονταμενταλιστών ιερέων; Ώς πότε θα τους αφήνουν όλο το χώρο;

Μπορεί όσοι, ιερείς και θεολόγοι, δεν αντιδρούν στον φονταμενταλισμό να το κάνουν επειδή κρίνουν πως δεν αξίζει τον κόπο, μιας και οι εκφραστές του είναι κατά κανόνα φαιδρά πρόσωπα. Ας μου επιτραπεί να πω ότι έχουν άδικο. Και ο Μουσολίνι γελοίος ήταν. Και ο Καρατζαφέρης ένας φαιδρός κωλοτούμπας είναι. Νομιμοποιώντας τον όμως ως ισόκυρο συνομιλητή και εταίρο στη συγκυβέρνηση εθνικής σωτηρίας, νομιμοποιήσαμε τις ιδέες του και βλέπουμε σήμερα, αφενός, την ανάπτυξη αυτού του ακροδεξιού τόξου που ανέφερα παραπάνω αλλά και τη διάχυση, αφετέρου, των ακροδεξιών ιδεών και σε κόμματα που βρίσκονται στα αριστερά του ακροδεξιού τόξου. Ανάλογα ισχύουν και για τον Ορθόδοξο φονταμενταλισμό. Είναι επικίνδυνος, ακόμη και όταν οι εκφραστές του είναι γελοία πρόσωπα.

● Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στην Athens Review of Books, τχ. 28, που κυκλοφόρησε στις 29 Μαρτίου 2012. Ο κ. Στ. Ζουμπουλάκης είναι διευθυντής του περιοδικού Νέα Εστία και πρόεδρος του Ιδρύματος βιβλικών μελετών «Άρτος Ζωής».

---

[i] Η πρώτη κριτική έκδοση του κειμένου έγινε από τον Jean Gouillard, “Le Synodikon de l’Orthodoxie, édition et commentaire”, στο Travaux et Mémoires, τόμ. 2, του Centre de recherche d’histoire et civilization byzantines, Παρίσι 1967, σ. 1-316. Βλ. μετάφραση του κειμένου, κατά την έκδοση Gouillard, από τον Η. Γ. Πετρόπουλο, στο βιβλίο Κυριακή της Ορθοδοξίας, Αρμός, Αθήνα 2006. Το κείμενο του Συνοδικού, σε συντομότερες εκδοχές, περιέχεται και στα λειτουργικά βιβλία και κυρίως στο Τριώδιο (σήμερα μάλιστα αποκλειστικά στο Τριώδιο).

[ii] Πώς γίνεται και ο ίδιος άνθρωπος, ο Σεραφείμ, συνυπέγραψε, λίγο αργότερα, ως μέλος της Δ.Ι. Συνόδου, την απόφασή της που αναγνώριζε την καθαίρεση του Αρτεμίου (εγκύκλιος 2913/6.4.2011) ανήκει στην αρμοδιότητα άλλων επιστημόνων.