Μακρυγιάννης: Ένας (μισαλλόδοξος) Ρωμιός

Με την ευκαιρία του μύθου της 25ης Μαρτίου

Γράμμα από το Ληξούρι: Αναγνώστης Λασκαράτος

Kύριε Ροΐδη,
Από την αρχή διευκρινίζω πως απλά θέλω να φωτίσω κάποιες πτυχές του χαρακτήρα του Μακρυγιάννη που γενικά δεν θίγονται, κακής αρχής γενόμενης από τον Βλαχογιάννη που εξέδωσε το 1907 (ότι και όπως διάλεξε) από τα χειρόγραφα του νεκρού, στήνοντας τη βάση για να γεννηθεί αργότερα ένας ακόμη εθνικός Μύθος, που έβλεπε κι αυτός, όπως όλες οι πατριωτικές μυθολογίες, μόνο ότι ήθελε. Από εκεί πήραν τη σκυτάλη κι έβγαλαν τον «συγγραφέα» στην επιφάνεια μετά από αδιαφορία 30 χρόνων (ποιος άλλος;) ο Πεντζίκης (1936), ο Φωτιάδης, ο Θεοτοκάς, ο Σεφέρης (1943) που διαμόρφωσαν ο καθένας από τη σκοπιά του (θρησκευτική, πολιτική, αισθητική, ή γλωσσική), τη ρομαντική οπτική του λαϊκού ήρωα, του δημοκράτη, του αντάρτη, του ντόμπρου, του φυλετικά Έλληνα, του πατριώτη, του εμβληματικού ανθρώπου που σήμερα κατάληξε στα μάτια πολλών, πάνω του να συναντιούνται «πατρίς και θρησκεία», ευτυχώς όχι και η οικογένεια. Εδώ θα μιλήσουμε όχι τόσο για τη θρησκοληψία του, όσο για το χειρότερο, τη θρησκευτική του μισαλλοδοξία και με την ευκαιρία για κάποιες όχι ιδιαίτερα χριστιανικές οικονομικές του δραστηριότητες. Τα υπόλοιπα για τη (μάλλον υπερτιμημένη) δράση του στην Επανάσταση, για την 3ηΣεπτέμβρη και κυρίως για τη δημοτική του γλώσσα, έχουν συζητηθεί με το παραπάνω, σχεδόν πάντα βέβαια από εξωραϊστική σκοπιά, αλλά ξεφεύγουν από τις προθέσεις και τις δυνατότητες αυτού του άρθρου. Να διευκρινίσω μόνο, πως νομίζω ότι η συμμετοχή κάποιου στο δημοκρατικό κίνημα της 3ης Σεπτέμβρη, μπορεί απλά να σηματοδοτούσε και τη συμφεροντολογική συμπόρευση με το πλειοψηφικό ρεύμα της αντίθεσης στον εκδυτικισμό της Ελλάδας ο οποίος έθιγε προσωπικά συμφέροντα και αρχαϊκές κοινωνικές δομές. Άλλωστε ξέρουμε πια «τρεις του Σεπτέμβρη» τι μπορεί να σημαίνει. Η συνταγματική θέσμιση ήταν για όσους ένιωθαν την πικρία του παραμερισμού τους από το σύστημα ένα θαυμάσιο άλλοθι, για να εκδικηθούν συντασσόμενοι με τη δίκαιη και ενστικτώδη λαϊκή εξέγερση. Εκτός κι αν δεχθούμε πως ο πιστός του βυζαντινού Μεσαίωνα υιοθέτησε προς στιγμήν τις ιδέες του Διαφωτισμού. Ξεκαθαρίζω πως δεν μηδενίζω την προσφορά ενός ανθρώπου που πήρε μέρος στην Επανάσταση και που μετά τον φυλάκισε το αυταρχικό καθεστώς του Όθωνα, αλλά δεν δέχομαι τις εθελότυφλες ωραιοποιήσεις σαν κι αυτήν του ολόψυχα μεγαλοαστού Σεφέρη («Ένας Έλληνας …») που τον πήρε ο πόνος για το λαϊκό ήρωα. Ενδόμυχα και ανομολόγητα, νομίζω, οι συνειδητά συντηρητικοί λόγιοι, αναγνώρισαν στο θρησκόληπτο Μακρυγιάννη τον ακίνδυνο για το καθεστώς αντίποδα του πραγματικού Επαναστάτη, αυτού που θα ζητούσε πολύ περισσότερα από ένα εθνικό κράτος και μια συνταγματική μοναρχία με ορθόδοξο βασιλιά. Μπορούμε να αναγνωρίσουμε στο Μακρυγιάννη τα ελαφρυντικά της αγραμματοσύνης και (από ένα σημείο και μετά) του ξεμωράματος, τα οποία βεβαίως δεν μπορούν να αναγνωριστούν στο λόγιο Κόντογλου του οποίου άλλωστε η θρησκευτική μισαλλοδοξία και η από τη μεριά του συνειδητή υιοθέτηση των ιεροεξεταστικών μεθόδων επιβολής και καταστολής της Βυζαντινής Εκκλησίας και Πολιτείας, δεν δικαιολογούνται παρά μόνο με όρους ψυχοπαθολογίας. Εκτός κι αν δεχτούμε πως στην εποχή του Κόντογλου, οι ακρωτηριασμοί, οι εκτυφλώσεις και το κάψιμο στην πυρά ανθρώπων και βιβλίων, μέθοδοι δηλαδή που υιοθετεί και εγκωμιάζει, ως στοιχεία της ιδανικής χριστιανικής Πολιτείας, θεωρούνταν φυσιολογικά.

Για να ξεκινήσω από την τσέπη του Μακρυγιάννη, που ήταν αυτή μάλλον που κυριαρχούσε ακόμη και πάνω στις ιδεοληψίες του, από τα βιβλία των Γερ.Κακλαμάνη «Η Ελλάς ως κράτος δικαίου» και Β.Ραφαηλίδη «Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους 1830-1974», αναδύεται ο ήρωάς μας ως ο καταφερτζής Ρωμιός που έχει αποκτήσει πολύ μεγάλη περιουσία, τη γη κάτω από την Ακρόπολη κλπ με τρόπο αδιευκρίνιστο, μάλιστα ο δεύτερος τον κατηγορεί για αρχαιοκάπηλο. Είναι βέβαια γεγονός πως την εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας ήταν έμπορος και δανειστής (επί το ειλικρινέστερο, τοκογλύφος) και πως οι Βαυαροί που σκοπό είχαν να φτιάξουν σχέδιο πόλης για την Αθήνα, (όπως έκαναν το 1834 στη σεισμόπληκτη Σπάρτη που σήμερα τους ευγνωμονεί για τη ρυμοτομία της), σίγουρα δεν θα άφηναν ανενόχλητα τα τσιφλίκια της σκιάς του Ιερού Βράχου. Το πως βρέθηκε ο (ανιδιοτελής χριστιανός και πατριώτης) Μακρυγιάννης να γίνει από φτωχόπαιδο γαιοκτήμων, όταν η Ελλάδα ήταν φτωχή και δοκιμαζόμενη, όταν άλλοι αγωνιστές πέθαιναν της πείνας και τα ορφανά περίμεναν ψωμί από τους ξένους Ιεραπόστολους, δεν μας το λέει η Εκκλησία των ελεημόνων Μιτροφόρων. Θα είναι κι αυτό ένα θαύμα. O τοκογλύφος είναι ένα χυδαίο είδος ανθρώπου, αλλά υπάρχει η εποχή και το κλίμα της, υπάρχει επίσης και η συνηγορία του Βλαχογιάννη, στο βαθμό που δεν αποτελεί ομολογία τοκογλυφίας και στο βαθμό που μεταφέρει την αλήθεια, πως κάποτε δηλαδή ο τοκογλύφος μας χάρισε και χρέη, όπως ο ίδιος όμως και μόνον αυτός ισχυρίζεται: «Σώφρων και ευφυής ηυδοκίμησεν ο Μακρυγιάννης από δε του 1815,ότε φαίνεται το πρώτον ίχνος των εμπορικών αυτού εργασιών…εργασθείς επί εξαετίαν μέχρι των αρχών του 1821,απέκτησεν ικανήν περιουσίαν, ήν αυτός λέγει ποσουμένην τω 1821 εις γρόσια 41,664.Τούτων 23,100 ήσαν η αξία των ακινήτων οικίας και αμπέλου,αι δε 18,564 ήσαν διατεθειμέναι είς δάνεια. Ητοι ο Μακρυγιάννης,αρχομένου του αγώνος είχε και εν χερσί μετρητά χρήματα, ών, άγνωστον το ποσόν. Εκ δε των οφειλομένων αυτώ, δύο μεν χιλιάδας γροσίων είχε χαρίση ήδη προ της εξ Αρτης φυγής,επιστρέψας τας ομολογίας εις τους οφειλέτας…»χάρη οτ’είναι φτωχοί», τα δε λοιπά πάντα μετά των ακινήτων απώλεσαν εσαεί…». Στο Μακρυγιάννη χρεώνεται (Γ.Κακλαμάνης) μια φράση από ομιλία του στη Συνταγματική Εθνική Συνέλευση του 1843: “Αν είναι να μείνουμε εμείς νηστικοί, ας πάει στο διάβολο η ελευθερία. Έφαγαν αυτοί, ας φάμε και εμείς τώρα” (από το βιβλίο “Η Ελλάς ως κράτος δικαίου”). Ο λόγιος κομμουνιστής Ραφαηλίδης που ποτέ του δεν αυτολογοκρίθηκε ούτε στρογγύλεψε τα λόγια του (αυτό που κάνει δυστυχώς σήμερα συστηματικά σε αυτά τα θέματα η Αριστερά) θεωρούσε το ξεβράκωμα του Μακρυγιάννη ζήτημα δημοκρατικής και πατριωτικής αναγκαιότητας. Άλλωστε η «αποκαθήλωση» του μύθου του εκφραστή της ρωμιορθόδοξης ψυχής είναι «εύκολη δουλειά», αφού «είχε βάλει την κουτάλα του στη χύτρα με τις πολιτικές αμαρτίες μέχρι τη λαβή. Το τι ανακάτευε…πάντως δεν μεριμνούσε για τον χορτασμό των πεντακισχιλίων» (Ευγ.Αρανίτσης-Ελευθεροτυπία-30-1’04)

Όποια πέτρα και να σηκώσεις γύρω από το Μακρυγιάννη θα βρεθείς μπροστά στο θρησκευτικό φανατισμό του, που τον οδηγεί ακόμη και στη «νοσταλγία» για την εποχή που το λαό διαφέντευε ο Πατρίκ εφέντης με το Σουλτάνο. Ο κ.Γιώργος Μεταλληνός διαπιστώνει «μια παραδοξότητα»: « Η δουλεία….δεν επέφερε την νέκρωση» του Ελληνισμού. Αντίθετα η απελευθέρωση απέδειξε ότι η ελευθερία μπορεί να φανεί καταστροφική, αν η ψυχή χάσει την αυτοσυνειδησία της….». Επικαλείται-ποιόν άλλο-το Μακρυγιάννη που διαπιστώνει πως αν ξέραμε τι λευτεριά μας περίμενε, «θα περικαλούσαμεν τον Θεόν να μας αφήσει εις τους Τούρκους άλλα τόσα χρόνια, όσο να γνωρίσουν οι άνθρωποι τι θα ειπεί πατρίδα, τι θα ειπεί θρησκεία….φιλοτιμία…αρετή…τιμιότη». Η βαθυστόχαστη αυτή διαπίστωση του κ. Μεταλληνού, που άθελά του εκθέτει το Μακρυγιάννη, έχει αναπαραχθεί εκτεταμένα σε επετειακές ομιλίες μητροπολιτών και κρατικών (ιερο)δασκάλων συχνά χωρίς να μνημονεύεται ο αιδεσιμολογιότατος εμπνευστής της.

Το 1834, δόθηκε από τη βαυβαρική Αντιβασιλεία και το φωτισμένο αρχιμανδρίτη Θεόκλητο Φαρμακίδη ισχυρό χτύπημα στις εκατοντάδες μονές, που σύμφωνα με τον περιηγητή William Mure ήταν «κυψέλες άχρηστων κηφήνων», καταργώντας και δημεύοντας όσες είχαν κάτω από 6 μοναχούς και στέλνοντας τις καλόγριες που ήταν σε αναπαραγωγική ηλικία στα σπίτια τους. Τετρακόσια δώδεκα μοναστήρια έβαλαν λουκέτο και από τα γυναικεία απόμειναν μόνο τρία. Περίτρομη η Σύνοδος (εικ.2 ο μητροπολίτης Αθήνας Ν.Μεταξάς) δεν τόλμησε να αντιδράσει για την κατάργηση αυτών των εστιών μόλυνσης: «Η Σύνοδος ευρίσκουσα εις τα μοναστήρια περισσότερον κακόν ή αγαθόν…γνωμοδοτεί να καταργηθώσιν όλα τα …….μοναστήρια των γυναικών» (Ναύπλιο, 31.1.1834). Έκλαψε, αντί γι’αυτήν, ο Μακρυγιάννης: «Και οι άναθεματισμένοι της πατρίδας πολιτικοί μας και oι διεφθαρμένοι αρχιερεiς… συμφώνησαν με τους Μπαυαρέζους και χάλασαν και ρήμαξαν όλους τους ναούς των Μοναστηριών». Στο μόνο που είχε όμως δίκιο ήταν ο χαρακτηρισμός των Αρχιερέων του.

Λίγο αν ψάξουμε θα βρούμε εύκολα το Μακρυγιάννη να επιτίθεται με ύπουλο τρόπο κατά των χριστιανών Ιεραποστόλων. Tο μίσος κατά των προτεσταντικών αιρέσεων είναι παλιό στην ορθόδοξη αίρεση. Ο Δοσίθεος Ιεροσολύμων, (πατριάρχης ειδικευμένος στις «Ζητείες», που έγινε επίσκοπος στα 25 του!) είχε συγγράψει και «Εγχειρίδιον ελέγχον την Καλβινικήν φρενοβλάβειαν» (Ιάσιο-1690). Ο ίδιος είχε συγκαλέσει από το 1672 Σύνοδο στην οποία συμμετείχαν Ρωμιοί, Ρώσοι και Άραβες με αφορμή την καλβινίζουσα ομολογία του πατριάρχη Λούκαρι. Η Σύνοδος ενέκρινε την ομολογία του «περί της πίστεως και θρησκείας των Γραικών» που περιείχε μαχητική επιχειρηματολογία κατά της Διαμαρτύρησης. Όταν ο Καποδίστριας επιχείρησε να εισάγει τις πατάτες διαδόθηκε ότι ο κυβερνήτης «δια της αντιθρησκευτικής και ασεβούς πράξεώς του να διδάξη την καλλιέργειαν της πατάτας, θα κάμη όλους τους ορθοδόξους ‘Αλούτερους’ (Λουθηρανούς)» και η γεύση τους και μόνο «ήθελεν οδηγήσει το χριστεπώνυμον πλήρωμα εις τα απύθμενα σκότη της κολάσεως…» (Κ.Δ.Τριανταφυλλόπουλου «Θεός και Θέμις», Αθήναι 1912). Πιο πολύ φόβιζαν τους Συνοδικούς οι αποσχίσεις από την αμαρτωλή τους μάντρα. Ο Άνδριος ιερομόναχος Θεόφιλος Λουλούδης, μαθητής στη Σύρο στο σχολείο του Αμερικανού ιεραπόστολου Κορκ, έγινε με την σειρά δάσκαλος, έχτισε σχολεία «έμπειρος περί τα αρχιτεκτονικά», δίδαξε με την αλληλοδιδακτική μέθοδο σε σχολεία της Λακωνίας (Βρέσθενα κλπ) και απέβαλε το 1834 το σχήμα του για να παντρευτεί (Τρ. Ευαγγελίδης «Η Παιδεία επί Τουρκοκρατίας»-1936, ανατύπωση από τις «Αναστατικές Εκδόσεις Δ.Ν.Καραβία, Βιβλ.Ιστ.Μελετών). Μάλιστα σαν φίλος του Καϊρη, είχε παραπεμφθεί μαζί του και με άλλους δυο, για να δικαστεί στις 21 Δεκεμβρίου 1852, «κεκλεισμένων των θυρών», στο πλημμελειοδικείο Σύρου, «ὡς συνεταῖροι καὶ διαδόται θρησκευτικῆς αἱρέσεως μὴ ἀναγνωρισμένης ὑπὸ τῆς Κυβερνήσεως καὶ οὐσιωδῶς ἀντιβαινούσης εἰς τὰ δόγματα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ ἐπὶ προσηλυτισμῷ, κατ’ ἐπανάληψιν χλευάσαντες τὰ δόγματα καὶ τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας.»

….

Συνεχίζεται Δευτέρα 21.03